Trong tâm lý học, cơ chế phản ứng thành lập là một cơ chế bảo vệ trong đó vô thức của một người thay thế những xung động không mong muốn hoặc gây lo lắng bằng xung lực ngược lại, thường được thể hiện một cách cường điệu hoặc phô trương.
Một ví dụ điển hình: Anh chàng trẻ bắt nạt cô gái, ở mức độ tiềm thức thực ra anh ấy bị thu hút bởi cô gái kia nhưng về mặt ý thức thì không thể chấp nhận được tình cảm này. Do vậy anh ấy thể hiện sự chán ghét thay vì yêu thích.
Lịch sử hình thành lý luận cơ chế phản ứng thành lập
Khái niệm cơ chế phòng vệ lần đầu tiên được đề xuất bởi Sigmund Freud năm 1800, như một phần trong lý thuyết phân tâm học của ông. Trong khi Freud thảo luận về các cơ chế phòng vệ, thì con gái ông Anna Freud đã nâng cấp ý tưởng của cha thành 10 cơ chế phòng vệ tâm lý và xuất bản trong cuốn sách “Bản Ngã và cơ chế phòng vệ” xuất bản 1936. Một trong 10 cơ chế phòng vệ là phản ứng thành lập.
Cách nhận biết hình thành của phản ứng thành lập
Phản ứng thành lập là cách bản ngã bảo vệ mình trước bất kỳ suy nghĩ, cảm xúc nào mà một cá nhân không thể chấp nhận được dựa trên nền tảng tiêu chuẩn cá nhân, gia đình, cộng đồng và xã hội. Về ngắn hạn, điều này có thể bảo vệ cá nhân nhưng về dài hạn nó sẽ tạo thành cơ chế đàn áp “con người thật” và khiến họ trở nên thiếu hạnh phúc.
Thật không may phản ứng thành lập đặc biệt khó nhận thấy trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Một người nào đó bảo vệ bản ngã của mình theo cơ chế phòng vệ phản ứng thành lập, họ sẽ biểu hiện ra bên ngoài một sự say mê với niềm tin và sở thích “giả tạo” và “cất giấu” niềm tin, hành vi đích thực ở bên trong tiềm thức.
Việc tìm hiểu về cơ chế phản ứng thành lập giúp bạn thấu hiểu được liệu bản thân có đang áp dụng cơ chế phản ứng thành lập để che chắn bản thân hay không?
Ví dụ phản ứng thành lập
Một số tình huống nhất định ta bày tỏ sự ủng hộ nhưng sâu bên trong vô thức lại không cảm thấy được sự đồng tình hay nhất trí.
Dưới đây là một số ví dụ bổ sung về phản ứng thành lập:
- Ở tuổi vị thành niên đến lúc con cái muốn rời xa cha mẹ, hành vi và cảm xúc của chúng tỏ ra chống đối để “phủ nhận” tình cảm yêu thương dành cho cha mẹ
- Lòng tự trọng của một người đàn ông bị đe dọa bởi trong anh ta không đủ nam tính vì vậy anh ta bù đắp quá mức bằng cách tấn công người khác hoặc có thái độ hung hăng
- Một người nghiện ma túy nhưng lại kêu gọi mọi người từ bỏ chúng
- Những cá nhân hung hăng, dễ cáu giận lại thể hiện ra bên ngoài sự bình tĩnh và thụ động
- Một người đàn ông lãng mạn, khao khát tình cảm lứa đôi nhưng lại không có một người phụ nữ chấp nhận tình cảm của anh ấy, do vậy anh ấy đã biểu hiện ra bên ngoài bằng thái độ, ứng xử phân biệt giới tính
Bằng chứng cho thấy sự tồn tại của Phản ứng thành lập
Mặc dù không phải tất cả các cơ chế phòng vệ đều được nghiên cứu một cách kỹ lưỡng nhưng nhiều nghiên cứu đã cung cấp bằng chứng thuyết phục cho thấy sự tồn tại của cơ chế phòng vệ Phản ứng thành lập trong tâm lý của chúng ta.
Trong một đánh giá vào năm 1998, Baumeister – Dale – Sommer các nghiên cứu chỉ ra rằng có sự tồn tại trong cơ chế phòng vệ tâm lý gọi là phản ứng thành lập, điều này đáp ứng kỳ vọng mong đợi mà Anna Freud đã đề xuất. Đánh giá về phản hồi tiêu cực, định kiến khác nhau cho thấy rằng: khi lòng tự trọng của con người bị xâm phạm họ sẽ có xu hướng phản ứng ngược lại so với những gì thuộc về vô thức của họ. Ví dụ trong phòng nghiên cứu vấn đề liên quan đến tình dục đối tượng thực nghiệm là một người phụ nữ, các nhà nghiên cứu cho cô ấy xem các ấn phẩm về khiêu dâm – khi được hỏi, cô ấy đánh giá cảm xúc kích thích của bản thân với khiêu dâm ở mức thấp nhưng thực tế đo lường các chỉ số cơ thể thì cho thấy rằng mức độ kích thích cao hơn so với khai báo.
Hay ví dụ khác, một nhóm người da Trắng thừa nhận bản thân có quan điểm bình đẳng nhưng phản hồi chỉ số cơ thể cho thấy họ có niềm tin đối với phân biệt chủng tộc da Đen, sau khi nhận được phản hồi này trong lúc rời khỏi phòng thực nghiệm họ đã cho tiền người da Đen nhiều hơn so với những người bị buộc tội phân biệt chủng tộc trước đó.
Cách giải quyết – khắc phục hệ quả không mong muốn do phản ứng thành lập mang lại
Làm việc với một nhà tham vấn hoặc trị liệu để họ giúp bạn xác định sự hình thành của các cảm xúc, xung động gây khó chịu. Mục đích là khám phá và chấp nhận được những cảm xúc, xung động gây khó chịu.
Ví dụ: Bạn thấy không thực sự hài lòng với đa số bạn bè của mình, trong khi biểu hiện bên ngoài bạn vẫn cố gắng trò chuyện, tham gia các hoạt động cùng họ. Điều này tạo ra những xung động, cảm xúc mâu thuẫn và khó chịu. Khi gặp nhà tham vấn trị liệu, họ sẽ giúp bạn tìm ra các nguyên nhân khởi phạt, củng cố mà bạn bè gây ra đã khiến cho bạn cảm thấy khó chịu.
…….
Với nhiều năm kinh nghiệm tư vấn tâm lý và nghiên cứu chuyên sâu, chúng tôi tự hào là Trung tâm tư vấn và trị liệu uy tín, chất lượng tại Hà Nội. Khi bạn gặp bất cứ khó khăn nào về tâm lý, vui lòng liên hệ: Trung tâm Can thiệp và trị liệu Tâm lý Smile
Số 3 ngõ 169 đường Trung Văn – Phường Trung Văn – Nam Từ Liêm – Hà Nội
Hotline: 0971218523
Website:tamlysmile.com
Mail: thamvantrilieutamlysmile@gmail.com
